Projekt Ścieżki zielarstwa w Gornjim Gradzie
Zielarstwo to wiedza, dziedzictwo kulturowe oraz umiejętność, która rozwijała się i zachowała w klasztorach i na wsi – w życiu codziennym i w opowieściach ludowych. Celem interdyscyplinarnego projektu Ścieżki zielarstwa w Gornjim Gradzie (Zeliščarske zgodbe Gornjega Grada) jest zachowanie i reinterpretacja dziedzictwa kulturowego, rozwój turystyki zrównoważonej, zdobycie kompetencji zawodowych oraz poznanie rynku pracy i potencjalnych pracodawców. Projekt został zrealizowany w ramach konkursu Projekty studenckie ukierunkowane na zrównoważony rozwój (Študentski projekti za trajnostni razvoj). W projekcie bierze udział siedem studentek różnych kierunków, dwie opiekunki naukowe oraz dwie opiekunki z ramienia przedsiębiorstwa; prawie połowa z nich pochodzi z Gornjego Grada i okolic.
Projekt rozpoczął się 1 listopada 2022 r. i trwał do 31 stycznia 2023 r. Obejmował trzy części. W pierwszej fazie zapoznano się z działalnością opiekunek z ramienia przedsiębiorstwa, miejscowością Gornji Grad, jej historią i dziedzictwem kulturowym, wyzwaniami turystyki zrównoważonej oraz przemyślano nowe rozwiązania w tej dziedzinie. Następnie przyjrzano się zebranym już materiałom poświęconym literaturze ludowej i zaczęto szukać dodatkowych źródeł opowieści ludowej o tematyce zielarstwa. Druga faza obejmowała łączenie wybranych fragmentów literatury ludowej z punktami zaplanowanej ścieżki turystycznej »Po gornjegrajskih zeliščarskih poteh« (ścieżki zielarstwa w Gornjim Gradzie), tłumaczenie tekstów na język niemiecki, angielski i polski oraz stworzenie projektu broszury i nowej zakładki na stronie zielarni Babave. Ostatnią fazę poświęcono na reklamowanie projektu. W tym celu zorganizowano spacer z przewodnikiem według zaplanowanej ścieżki oraz przygotowano artykuł do gazety regionalnej.
Zdjęcie: Eva Glavan
Projekt jest przykładem współpracy prywatnego przedsiębiorstwa (zielarni Babave) z uczelnią wyższą (Uniwersytet w Lublanie). Obok zdobycia kompetencji praktycznych celem projektu jest zapoznanie studentów z potencjałem sektora prywatnego w regionie. Projekt przyczynia się do uświadomienia studentom możliwości zawodowych dostępnych w docelowym regionie oraz zachęcanie i wspieranie młodych do szukania pracy w środowisku lokalnym. Studentki współpracują w zespole interdyscyplinarnym, ćwiczą nawiązywanie kontaktów, łączą teorię i praktykę oraz zdobywają dodatkowe kompetencje zawodowe. Rezultaty projektu w całości przyczyniają się do dalszego rozwijania wysokiej jakości turystyki zrównoważonej na obszarze gminy Gornji Grad, która jest częścią obszarów nierozwiniętych. Wynika z tego, że potrzebne jest poświęcenie szczególnej uwagi sprawie rozwoju gminy.
Zdjęcie: Eva Glavan
Zdjęcie: Eva Glavan
Studentki biorące udział w projekcie wywodzą się z różnych uniwersytetów, wydziałów oraz kierunków: z Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu w Lublanie: Jasna Reščič (Instytut Slawistyki, Instytut Słowenistyki), Lana Turk (Instytut Germanistyki, Niderlandystyki i Skandynawistyki), Hana Selišnik (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej), Tia Ilievski Andrič (Instytut Anglistyki, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej), Eva Glavan z Wydziału projektowania graficznego – uczelni wyższej, Nina Repenšek Poličnik z Wydziału Turystyki Uniwersytetu Primorski oraz Jerneja Krajcar z Wydziału Informatyki Uniwersytetu w Lublanie. Główna opiekunka naukowa projektu to doc. dr Lidija Rezoničnik z Instytutu Slawistyki Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu w Lublanie, opiekunka pedagogiczna to zaś doc. dr Anja Moric z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej. Partnerem z ramienia przedsiębiorstwa jest zakład Babave prowadzony przez Amandę Kladnik oraz Maję Žerovnik. Koordynatorką projektu jest Urška Gruden z Centrum kształcenia pedagogicznego Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu w Lublanie.
Studentki i opiekunki razem z Amandą Kladnik i Mają Žerovnik szukają śladów kultury i ożywiają dziedzictwo kulturowe Gornjego Gradu. Poprzez zbieranie opowieści ludowych i tworzenie ścieżki turystycznej pragniemy zwrócić uwagę Słowenii i Europy na magię ziół. Postawiłyśmy to sobie za cel, ponieważ uważamy, że poznawanie dziedzictwa kulturowego oraz jego pobudzanie są niezwykle ważne dla społeczności. Podczas projektu pragniemy poznać Gornji Grad, jego historię i kulturę, wsłuchać się w opowieści ludowe i przede wszystkim znaleźć innowacyjne pomysły na rozwój współczesnej turystyki szanującej społeczność lokalną.
Tekst: Jerneja Krajcar, Lidija Rezoničnik, tłumaczenie na język polski: Jasna Reščič
Gornji Grad
Uwagę gościa podróżującego przez Gornji Grad przyciągnie olbrzymia katedra stojąca pomiędzy szczytami Meniną, Lepenatką oraz grupą górską Rogač. Dzisiaj spokojna miejscowość przez 800 lat stanowiła centrum jednej z największych posiadłości ziemskich na obszarach dzisiejszej Słowenii. Zanim przeszła na ręce kościoła posiadłość była własnością niemieckiej arystokracji. Pierwszymi właścicielami wywodzącymi się z duchowieństwa stali się benedyktyni, następnie zastąpili ich biskupi lublańscy. Przez dłuższy czas był to obszar zamknięty, na co wskazują osobliwości językowe. Jednym z przykładów jest wymawianie wciąż w gwarze głoski podobnej do ,,l” kresowego/teatralnego, której w innych słoweńskich gwarach nie zachowano. Mimo wszystko do Gornjego Gradu jako centrum posiadłości ziemskiej napływały nowości z różnych regionów – szczególnie z klasztorów europejskich.
Zdjęcie: Eva Glavan
Benedyktyni otrzymali posiadłość od kościoła w Akwilei w XII wieku. Na miejscu, gdzie dzisiaj stoi katedra, zbudowano klasztor benedyktynów. W jego ogrodzie znajdowały się rośliny o właściwościach leczniczych i inne rośliny jadalne. Co więcej, benedyktyni uprawiali rośliny przywiezione z innych klasztorów, nawet takie, które pochodzą znad Morza Śródziemnego.
W 1461 roku posiadłość ziemska przeszła do rąk archidiecezji lublańskiej, która tutaj urządziła sobie letnią rezydencję. Ciesząc się już wtedy przywilejami targowymi, które Gornji Grad otrzymał od hrabiów Celje, miejscowość rozwinęła się pod względem urzędowym oraz sądowym. Prawa miejskie otrzymała w 1928 roku, kiedy zbudowano budynek mieszczący w swoim wnętrzu urzędy państwowe całego regionu Savinjskiej Doliny. Gmach został zniszczony podczas II wojny światowej. Dzisiaj jego rekonstrukcję można zobaczyć na tablicy multimedialnej niedaleko katedry. Na miejscu dawnego klasztoru, na zamówienie biskupa Attemsa, zbudowano największą barokową katedrę na terenie dzisiejszej Słowenii. Katedra Świętych Mohora i Fortunata jest do dzisiaj największym pod względem objętości obiektem sakralnym w kraju. Barokowa katedra mieści obrazy ołtarzowe autorstwa Martina Johanna Schmidta znanego jako Kremser-Schmidt (1718–1801) między innymi Chrystusowe Przebudzenie oraz Wniebowstąpienie. W nawie bocznej znajduje się wbudowany Grób Pański, który robi na odwiedzających wrażenie, szczególnie ze względu na umiejętne wykorzystanie perspektywy. Odnosimy dzięki temu wrażenie, że kaplica jest większa niż w rzeczywistości.
Oprócz zabytków Gornji Grad szczyci się bogatym niematerialnym dziedzictwem. Parząc tradycyjny ziołowy napar, właścicielki zielarnii Babave Maja i Amanda opowiadają o czasach, kiedy droga do sklepu, apteki i lekarza była zbyt długa i trudna. Jeszcze nie tak dawno bywało tak w samotnych gospodarstwach górskich. Gospodarstwa tego typu możemy zobaczyć, wchodząc na wzgórze Počrevina (Počrevinov grič) i patrząc w stronę Meniny. Mieszkając daleko od cywilizacji, ludzie – w przypadku choroby ludzkiej lub zwierzęcej – musieli radzić sobie sami. Znani byli lekarze domowi. Do dziś opowiada się o nich przypowieści. Można stwierdzić, że w Gornjim Gradzie medycyna benedyktyńska łaczyła się z lecznictwiem tradycyjnym.
Zdjęcie: Eva Glavan
Na obszarze dawnego kościoła benedyktynów – za dzisiejszą katedrą – został przez Maję i Amandę zasadzony ogród ziołowy ukształtowany na wzór tradycyjnego domowego ogrodu. Tak samo jak w średniowiecznym ogrodzie Benedyktynów znajdują się w nim rośliny lecznicze z całej Europy.
Tekst: Jasna Reščič, tłumaczenie na język polski: Jasna Reščič
